بر اساس مفاهیم مدرن، کم خونی یک وضعیت پاتولوژیک است که در آن سطح گلبول های قرمز (گلبول های قرمز) و هموگلوبین کاهش می یابد. در نتیجه، اکسیژن رسانی به بافت ها آسیب می بیند که باعث هیپوکسی بافت می شود. کم خونی معمولاً در نتیجه آسیب شناسی های مختلف رخ می دهد، یکی از تظاهرات بیماری های مختلف در نظر گرفته می شود. کم خونی در مردان کاهش هموگلوبین کمتر از 120 گرم در لیتر و در زنان کمتر از 110 گرم در لیتر در نظر گرفته می شود.
علل کم خونی چیست؟
ایجاد کم خونی با نقض تشکیل گلبول های قرمز جدید، افزایش تخریب گلبول های قرمز یا افزایش از دست دادن گلبول های قرمز در هنگام خونریزی همراه است. طبق آمار، از دست دادن خون طی خونریزی حاد و مزمن یکی از علل اصلی کم خونی است . آنها می توانند هر دو حاد باشند، با از دست دادن خون در طی خونریزی حاد و در یک مرحله بیش از 500-800 میلی لیتر، و در خونریزی مزمن، خون زیادی روزانه در بخش های کوچک از دست می رود.
خونریزی حاد حاد توسط زخم ها، خونریزی بینی، رحم، مری، از دست دادن خونی که از دیواره روده، رگ های قفسه سینه و حفره شکم جریان می یابد، ایجاد می شود.
خونریزی مزمن با ضایعات اولسراتیو معده و روده، هموروئید، پس از همودیالیز، با آسیب شناسی حوزه تولید مثل با قاعدگی شدید امکان پذیر است. از دست دادن مداوم خون ذخایر آهن بدن را تخلیه می کند در نتیجه، سنتز هموگلوبین آسیب دیده و سطح آن کاهش می یابد.
کمبود آهن می تواند با مشکلات جذب رخ دهد
در صورت وجود پاتولوژی های التهابی روده، بخشی از آن برداشته شده و تومورها شناسایی شده اند. کم خونی با کاهش پروتئین های خونی که آهن را به مغز استخوان حمل می کنند ممکن است ایجاد شود . در کودکان خردسال، کم خونی ممکن است به دلیل این که بدن آنها آهن کافی را ذخیره نمی کند ایجاد شود، زیرا آهن را از بدن مادر دریافت نمی کند. در این صورت مشکل در ماه های اول پس از تولد بروز می کند.
شاید ایجاد کم خونی به دلیل نقض روند خون سازی ( تشکیل سلول های جدید توسط مغز استخوان) باشد . این نه تنها با کمبود آهن، بلکه با ترکیباتی که در تشکیل گلبول های قرمز خون نقش دارند نیز اتفاق می افتد . از جمله موارد اصلی، می توان کمبود ویتامین B6 و B12، اسید فولیک و مس را تشخیص داد.
کاهش تولید گلبول های قرمز با آسیب به مغز استخوان امکان پذیر است
اغلب سلول‌های بنیادی که گلبول‌های قرمز از آنها تشکیل می‌شوند توسط ترکیبات سمی مختلف آسیب می‌بینند، تشعشعات و متاستازها در مغزاستخوان تشکیل می‌شوند که به مغز استخوان آسیب می‌رسانند و منجر به اختلال در خون سازی می‌شوند. مشکلات تشکیل هموگلوبین و گلبول های قرمز ممکن است اگر سنتز پروتئین گلوبین آسیب ببیند ایجاد شده و سنتز هورمون ها و اریتروپویتین ها، که فعالیت مغز استخوان را تحریک می کنند، کاهش می یابد.
کم خونی که به دلیل افزایش تخریب گلبول های قرمز رخ می دهد
کم خونی همولیتیک در نتیجه توارث نقص در غشای سلولی، قرار گرفتن در معرض سموم مختلف همولیتیک یا واکنش های ایمنی است . کم خونی های همولیتیک ارثی با نقص عملکرد آنزیم های خاص مسئول پایداری غشای گلبول قرمز، تغییر در ساختار هموگلوبین، اختلال در روند سنتز آن و نقص در خود غشاء همراه است.
همولیز اکتسابی در صورت مسمومیت با سموم شیمیایی و بیولوژیکی، کمبود ویتامین، آسیب مکانیکی به غشاها، واکنش ها “آنتی ژن-آنتی بادی” در هنگام انتقال خون یا آلرژی امکان پذیر است.
علائم کم خونی
در میان همه گزینه ها، کم خونی فقر آهن غالب است، اگرچه تظاهرات و علائم آن شبیه به بسیاری از اشکال دیگر است (به استثنای برخی از علائم خاص که برای هر شکل فردی معمول است). علائم رایج کم خونی عبارتند از:
رنگ پریدگی پوست، با اشکال شدید بیماری، تغییر رنگ پوست به رنگ خاکستری
ضعفی که در صبح رخ می دهد و تقریباً از بین نمی رود.
افزایش خستگی ناشی از فعالیت های معمول، خواب آلودگی مداوم.
سرگیجه و غش، سیاهی رفتن مکرر چشم.
سر و صدا، زنگ، صدای جیر جیر در گوش، احساس مشاهده مگس هایی که دائماً جلوی چشم بال می زنند.
تپش قلب با کوچکترین فشار، تنگی نفس، افزایش ضربان قلب.
با کم خونی خفیف، این علائم خفیف هستند یا اصلا مشخص نیستند، با پیشرفت آهسته کم خونی، بدن با کاهش هموگلوبین سازگار می شود و علائم ممکن است از بین بروند . بسته به علت خاص کم خونی، تعدادی علائم خاص برای هر نوع بیماری وجود دارد.
در مراحل اولیه کم خونی فقر آهن، در طول دوره کمبود آهن نهفته و سیدروپنی، ممکن است هیچ شکایتی وجود نداشته باشد. مشکلات فقط با آزمایشات آزمایشگاهی مشخص می شوند. با ایجاد یک وضعیت کمبود آهن، موارد زیر ممکن است رخ دهد:
– خشکی شدید پوست، ضایعات جزئی پوست، ترک خوردگی،
– ناخن های شکننده، مشکلات مو (خشکی، شکنندگی، تیرگی)
– تشنج
– ضعف عضلانی
– احساس سوزش در زبان، اختلال چشایی (میل به خوردن خاک، گچ، غلات خام یا گوشت)؛
علاوه بر این، با کم خونی با کمبود آهن، آسیب به دستگاه گوارش و توسعه گاستریت امکان پذیر است.
با کم خونی که در صورت کمبود ویتامین B12 رخ می دهد، آسیب جدی به دستگاه گوارش به شکل گاستریت آتروفیک و تظاهرات عصبی امکان پذیر است. معمولاً اینها عامل پارستزی، اختلالات حسی در پاها یا بازوها، بی حسی در اندام ها هستند. با کم خونی شدید، اختلالات روانی ممکن است رخ دهد که شامل توهم، هذیان، زوال عقل می باشند.
تشخیص اشکال مختلف کم خونی
اولین قدم در تشخیص انجام آزمایش خون برای، شمارش کامل خون است. سطح گلبول های قرمز، هموگلوبین، شاخص رنگ و هماتوکریت را تعیین می کند. علاوه بر آنها، آنالایزرهای مدرن اندازه گلبول های قرمز را تعیین می کنند و آنها را به صورت درصد توزیع می کنند. علاوه بر این، سطح رتیکولوسیت ها تعیین می شود، فرمول لکوسیت و سطح ESR و تعداد پلاکت ها ارزیابی می شود.
همچنین ممکن است تعدادی آزمایش دیگر نیز انجام شود که برای ارزیابی میزان آهن در سرم، پارامترهای بیوشیمیایی، مقدار ویتامین ها در پلاسما، سطح بیلی روبین، کواگولوگرام هستند .
پزشک ممکن است سونوگرافی از حفره شکم و غده تیروئید، تصویربرداری توسط اشعه ایکس از قفسه سینه و نوار قلب را تجویز کند . در صورت مشکوک بودن به کم خونی آپلاستیک، پونکسیون یا نمونه گیری از مغز استخوان نیز انجام می شود.
درمان
طبق دستورالعمل های بالینی، تاکتیک های مدیریت بیمار تعیین می شود و داروهایی برای اصلاح کم خونی انتخاب می شوند . بسته به نوع کم خونی، پزشکان نحوه درمان، رژیم غذایی و انتخاب غذاها را تعیین می کنند.
ممکن است لازم باشد که قرص آهن از طریق تجویز می شود. اثربخشی درمان با نتایج آزمایش خون کنترل ارزیابی می شود. در صورت بی اثری یا عدم تحمل داروهای خوراکی، داروهای آهن داخل وریدی تجویز می شود. در برخی موارد، درمان با تزریق ویتامین B12، مولتی ویتامین ها و محرک های اریتروپوئزیس تکمیل می شود.
درست است که رژیم غذایی به تنهایی نمی تواند کم خونی را درمان کند، اما غذاهای غنی از آهن و اسید اسکوربیک در یک رژیم غذایی مناسب، هضم را بهبود می بخشد و جذب آهن را افزایش می دهد . فرآورده های گوشتی، سالاد سبزیجات و میوه های تازه مفید هستند.