پوکی استخوان یک بیماری جدی است که اغلب تا سنین بالا نادیده گرفته می شود . این بیماری که با توده استخوانی کم و تحلیل رفتن ساختار استخوان مشخص می‌شود ، یگیاز بیماری های بسیار شایع است.
به عبارت دیگر پوکی استخوان نوعی بیماری است که باعث ضعیف شدن استخوان ها و افزایش احتمال شکستگی آنها می شود
پوکی استخوان بیشتر در بین زنان بیشتر رایج است تا مردان. به این دلیل که حجم استخوان در زنان کمتر از مردان است. معمولا عمر زن‌ها از مردان بیشتر و مصرف کلسیم در آنها کمتر است، و برای قوی نگهداشتن استخوانهای‌شان به هورمون زنانه استروزن نیز دارند. کمبود کلسیم در پوکی استخوان باعث می‌شود که بخش داخلی استخوان‌ها متخلخل شود. این حالت را از دست رفتن توده استخوانی می‌نامند. این عارضه در طول زمان باعث ضعیف‌شدن استخوان‌ها و افزایش احتمال شکستگی در آنها می‌شود.
اگر عمر مردان آنقدر زیاد باشد، آنها نیز شاهدخطر ابتلاء به پوکی استخوان در اواخر عمرشان خواهند بود.
هنگامی که توده کل استخوانی در حدود ۳۵ سالگی به اوج خود می‌رسد، همه بزرگسالان از ۳۵ سال به بعد شروع به از دست دادن توده استخوانی می‌کنند.
در زنان میزان از دست رفتن استخوان پس از یائسگی که میزان هورمون استروژن افت پیدا می کند، سرعت می‌گیرد. از آنجایی که تخمدان‌ها استروژن می‌‌سازند، اگر هر دو تخمدان با عمل جراحی برداشته شوند، به سرعت از دست رفتن توده استخوانی افزوده می‌شود.
ممکن نیست بدانید پوکی استخوان دارید تا وقتی که علائم جدی آن را احساس کنید. علائم این بیماری شامل شکستگی استخوان، کمر درد یا قوز پشت است.
همچنین ممکن است قد شما در طول زمان کوتاه‌تر شود، زیرا پوکی استخوان می‌تواند باعث متلاشی‌شدن مهره‌ها (استخوان‌های ستون فقرات شما) شود.
این مشکلات معمولا پس از آنکه مقدار زیادی از کلسیم موجود در استخوان از بین رود اتفاق می‌افتد.
آیا خطر پوکی استخوان برای من وجود دارد؟
عوامل خطر ابتلاء به پوکی استخوان این‌ها هستند:
. یائسگی قبل از ۴۸ سال.
. جراحی برداشتن تخمدان‌ها قبل از یائسگی.
. کمبود کلسیم دریافتی.
. ورزش نکردن به قدر کفایت.
. استعمال دخانیات.
. سابقه پوکی استخوان در خانواده.
. مصرف مواد مخدر
. بدن لاغر و هیکل استخوانی کوچکتر
. پوست روشن (سفید پوست یا نژاد آسیایی)
. پرکاری تیروئید
. استفاده طولانی مدت از داروهای استروئیدی خوراکی.
موارد فوق فهرستی از چیزهایی است که احتمال پوکی استخوان را افزایش می‌دهند. در این زمینه با دکتر خانوادگی خود در مورد عوامل خطرساز برای پوکی استخوان صحبت کنید.
آیا نیاز به تراکم‌سنجی استخوان خواهم داشت؟
با پزشک‌تان مشورت کنید. برای بسیاری از زنان، پوکی استخوان (یا خطر بروز آن)را می‌توان بدون آزمایش تشخیص داد. وقتی انجام آزمایش لازم باشد، پزشکان با استفاده از تجهیزات عکسبرداری از استخوان، تصویری از استخوان به دست می‌آورند تا متخلخل شدن آن را بررسی کنند.
چه مقدار کلسیم نیاز دارم؟
شما قبل از یائسگی هر روز به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارید. بعد از یائسگی اگر استروژن مصرف می‌کنید هر روز به ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارید. اگر استروژن مصرف نمی‌کنید هر روز به ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم نیاز دارید.
معمولا بزرگترین حجم گرفتن کلسیم از غذا است. منابع خوب کلسیم، فرآورده‌های لبنی بدون چربی و کم چرب هستند. از دیگر منابع کلسیم شامل باقلا خشکیده، ماهی ریز(ساردین) و کلم بروکلی است.
در هر یک از موارد ذیل در حدود ۳۰۰ میلی گرم کلسیم وجود دارد: یک فنجان شیر یا ماست،۲ پیمانه کلم بروکلی، یا ۶ تا ۷ ماهی ریز (ساردین). اگرشما با خوردن غذا کلسیم کافی را نگیرید. ممکن است پزشک به شما قرص کلسیم پیشنهاد کند. آن را در بین وعده های غذایی یا با شیر مصرف کنید. ویتامین D و لاکتوز (قند طبیعی شیر) به بدن شما در جذب کلسیم کمک می‌کند.
تشخیص بیماری پوکی استخوان
پزشکان توسط تجویز تست تراکم استخوان می توانند به سادگی پوکی استخوان را تشخیص دهند.
در آزمایش تراکم استخوان ، قسمت کوچک از یک یا چند استخوان اندازه گیری شده تا قدرت استخوان سنجیده شده و احتمال پوکی استخوان قابل تشخیص شود.
در این آزمایش از مقدار کمی اشعه ایکس برای اندازه گیری تراکم استخوان استفاده می شود.
اما استفاده از این روش برای همه افراد مناسب نیست و کسانی که باید آن را انجام دهند شامل زنان بالای ۶۵ سال ، مردان بالای ۷۰ سال و زنان جوان تر که از نظر ابتلا به پوکی استخوان ریسک بیشتری دارند ، می باشند .
زنان به طور معمول با گذشت زمان و از دست دادن استروژن ، تراکم استخوانی کمتری نسبت به مردان داشته و بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند.
پوکی استخوان در کودکان
بیماری پوکی استخوان در کودکان یک وضعیت نادر است که معمولاً ناشی از یک بیماری، مصرف داروی خاص برای یک وضعیت پزشکی و یا شیوه های نادرست زندگی مانند رژیم غذایی ضعیف و عدم فعالیت و ورزش ایجاد می شود .
هنگامی که این بیماری در کودکان ایجاد می شود به آن پوکی استخوان نوجوانان گفته می‌شود.
در صورتی که علت پوکی استخوان مشخص نباشد، بیماری به پوکی استخوان جوانی آیدیوپاتیک نامیده می شود.
پوکی استخوان شرایطی است که باعث می‌شود استخوان ها ضعیف شده و قدرت خود را از دست بدهند، در نتیجه آنها راحت تر از استخوان های نرمال دچار شکستگی می شوند.
علل پوکی استخوان در کودکان
در بیشتر موارد بیماری پوکی استخوان در کودکان یا نوجوانان می تواند ناشی از شرایط زیر باشد :
– یک وضعیت پزشکی مانند آرتریت آیدیوپاتیک نوجوانان، استئوژنز ایمپکتکتا، دیابت، بیماری های کلیوی، سندروم کوشینگ، بیماری التهابی روده، فیبروز کیستیک و بی اشتهایی عصبی
– مصرف برخی از داروها مانند انواع درمان های سرطان ، داروهای ضد تشنج برای درمان صرع یا کورتیکواستروئیدها برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها مانند آرتروز و آسم
– شیوه زندگی نامناسب مانند کمبود تغذیه به خصوص کمبود کلسیم و ویتامین D، انجام ورزش بیش از حد که منجر به اختلال در چرخه قاعدگی می شود .
کودکانی که بیشتر اوقت در رختخواب هستند یا یک دوره طولانی بی‌تحرک می باشند، بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان نوجوانان قرار دارند .
زیرا قادر به شرکت در فعالیت هایی که نیاز به تحمل وزن دارند و باعث ایجاد تراکم استخوانی می شوند، نیستند.
عدم رژیم غذایی مناسب ، سیگار کشیدن و مصرف الکل همچنین ممکن است منجر به پوکی استخوان نوجوانان شود .
علائم بیماری پوکی استخوان نوجوانان
این بیماری ممکن است علائم آشکاری را که قابل مشاهده باشد، ایجاد نکند. به همین دلیل به آن استئوپروز یا حالت خاموش گفته می شود و تا زمانی که استخوان شکسته نشود معمولاً هیچ علامت یا علائمی ندارد .
در صورتی که کودک دچار شکستگی های متعدد یا هرگونه شکستگی که در صورت عدم وجود تروما رخ می‌دهد، می شود ممکن است دارای بیماری پوکی استخوان باشد.
تشخیص پوکی استخوان در نوجوانان
پوکی استخوان در کودکان و نوجوانان معمولا تا زمانی که استخوان کودک دچار شکستگی نشود تشخیص داده نمی شود . پس از آن پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق موارد زیر را انجام دهد:
– گرفتن تاریخچه پزشکی بیمار
– انجام معاینه جسمی
– پرسش تاریخچه پزشکی سایر اعضای خانواده برای فهمیدن علت ایجاد اختلال ژنتیکی
– اسکن استخوان- جذب تابش اشعه ایکس انرژی دوگانه (DEXA) برای تولید تصاویر از بافت های داخلی، استخوان ها و اندام ها
– تجویز آزمایش خون و ادرار برای اندازه گیری کلسیم ، فسفر، ویتامین D و هورمون‌ها
خطرات طولانی مدت پوکی استخوان در کودکان
در طول دوران کودکی، رشد استخوانی صورت گرفته و استخوان ها متراکم می شوند. این تراکم استخوانی تا قبل از سن ۳۰ سالگی حاصل می شود و هرچه تراکم استخوان بیشتر باشد استخوان ها قوی تر شده و ابتلا به پوکی استخوان در سنین بالاتر به تعویق افتاده و کاهش می یابد .
بدون درمان، بیماری پوکی استخوان در کودکان و نوجوانان می تواند در کاهش تراکم استخوانی تاثیر گذاشته و خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی های استخوان را افزایش می دهد .
به همین دلیل تشخیص و معالجه پوکی استخوان در کودکان در اسرع وقت بسیار مهم است.
درمان پوکی استخوان در نوجوانان
در بیشتر موارد پوکی استخوان در کودکان و نوجوانان قابل درمان است و به علت بیماری بستگی دارد، اما ممکن است شامل موارد زیر باشد .
– تشخیص و درمان به موقع بیماری در کودک
– تغییر دارو
در صورتی که دلیل پوکی استخوان تغییر دارو باشد ، پزشک ممکن است دوز دارو را کاهش داده یا داروی دیگری تجویز کند .
– تشویق کودک به انجام فعالیت های ورزشی منظم و مناسب
برای محقق شدن این امر صحبت با یک فیزیوتراپیست ، فیزیولوژیست ورزش درباره ایجاد یک برنامه ورزشی که باعث تقویت رشد استخوان شده و بی خطر باشد، موثر می باشد.
– افزایش کلسیم در رژیم غذایی
استفاده از محصولات لبنی مانند شیر ، پنیر و ماست و سایر منابع کلسیم مانند سبزیجات برگ سبز ، توفو، آجیل ، حبوبات و غذاهای غنی شده با کلسیم همانند شیر سویا می تواند سبب افزایش تراکم استخوان در کودک شود . مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه نیز در این زمینه موثر است.
– تامین ویتامین D کافی
از آنجایی که بیشتر ویتامین D از نور خورشید تامین می شود ، بنابراین لازم است که پوست کودک (دست، صورت و بازوها) هر روز به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه در معرض آفتاب قرار بگیرد .
نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که نباید کودک را در گرم ترین ساعت های روز در معرض نور خورشید قرار دهید .
همچنین لازم است که در ماه‌های سرد تر هر روز کودک را به مدت ۳۰ دقیقه در معرض نور خورشید قرار دهید .
– اجتناب از مصرف کافئین ( قهوه ، چای و نوشابه ها)
– مصرف دارو
پزشک ممکن است برای کمک به مدیریت علائم مانند درد بعد از شکستگی یا در پوکی استخوان شدید نوجوانان برای تقویت استخوان، داروهایی مانند بیس فسفونات که معمولاً شامل اسید زولدرونیک ، پامیدرونات و آلندرونات است ، تجویز کند.
راه کارهای پیشگیری از پوکی استخوان شامل موارد زیرمی باشند :
۱. دریافت روزانه کلسیم و ویتامین D
کلسیم برای ایجاد استحکام استخوان ها مهم است . اما بیشتر افراد روزانه مقدار کلسیم مورد نیاز بدن را دریافت نمی کنند .
خوردن غذاهای غنی از کلسیم بهترین راه برای دریافت کلسیم می باشد ، همچنین می‌توان از مکمل های کلسیم نیز استفاده نمود.
ویتامین D برای محافظت از استخوان ها مهم است و بدن نیز برای جذب کلسیم به آن نیاز دارد .
با دریافت نور کافی خورشید و خوردن غذاهای غنی از ویتامین D یا مصرف مکمل های این نوع ویتامین می توانید مقدار آن را در بدن را بالا ببرید.
۲. انجام ورزش و تمرینات منظم و تقویت عضلات
با توجه به اینکه ورزش بدن را مجبور به فعالیت در برابر نیروی جاذبه می کند ، بنابراین انجام تمرین تمرینات و ورزش هایی مانند حرکات موزون ، راه رفتن روی تردمیل و انجام اروبیک به استخوان سازی و استحکام آنها کمک می کنند.
ورزش های تقویت کننده عضلات مانند وزنه برداری یا حتی یوگا و پیلاتس نیز می‌توانند به بهبود قدرت تعادل و انعطاف پذیری استخوان‌ها کمک نموده و باعث پیشگیری از پوکی استخوان شوند.
ورزش هایی مانند ورزش در آب و دوچرخه سواری با این که برای سیستم قلبی عروقی مفید هستند اما از آنجا که در این نوع ورزش ها از تمرینات جاذبه‌های کاسته می شود ، بر روی تراکم استخوان تاثیری نخواهند داشت.
یکی از ورزش هایی که در پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان نقش موثری دارد ، پیاده روی است. علت اصلی شکستگی استخوان در افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند خم شدن ستون فقرات به جلو است.
این افراد باید از انجام ورزش هایی که باعث پیچ خوردن یا تکان خوردن ستون فقرات می شوند جلوگیری کنند و برای انجام تمرینات مناسب با یک متخصص طب فیزیکی مشورت کنند.
۳. استفاده از مواد غذایی مفید برای سلامت استخوان
محصولاتی مانند لبنیات ، سبزیجات دارای برگ تیره ، آب میوه و غلات غنی شده از منابع عالی کلسیم هستند .
ماهی‌های چرب مانند ماهی آزاد ، ماهی تن و ماهی ساردین نیز به عنوان منابع غنی از ویتامین D در نظر گرفته می شوند.
سیب زمینی شیرین ، گوجه فرنگی و کنگر فرنگی منبع خوبی از منیزیم می باشند.
استفاده از این محصولات در رژیم غذایی در پیشگیری از پوکی استخوان تاثیر گذار است.
۴. پرهیز از استعمال دخانیات و عدم مصرف الکل
استعمال دخانیات و کشیدن سیگار به عنوان یک عامل خطر برای پوکی استخوان شناخته شده است. برخی از مطالعات رابطه مستقیم بین مصرف دخانیات و کاهش تراکم استخوان را تایید کرده‌اند. همچنین نوشیدن زیاد الکل نیز منجر به از دست دادن تراکم استخوانی می شود ، بنابراین از مصرف آن باید اجتناب شود .
۵. مصرف پروتئین برای سلامت استخوان بسیار مهم است
یکی از مهم ترین موارد برای پیشگیری از پوکی استخوان مصرف پروتئین می باشد.
پروتئین در هر سلول از بدن از جمله استخوان ها وجود دارد . مطالعات نشان داده‌اند که مصرف پروتئین باعث افزایش تراکم مواد معدنی در استخوان ها می شود .
میزان پروتئین دریافتی روزانه توصیه شده 0.4 به ازای هر پوند از وزن می باشد. پروتئین مورد نیاز بدن را می توان از منابع غذایی حیوانی و غیر حیوانی دریافت نمود .
آیا توسط دارو می توان از پوکی و شکستگی استخوان جلوگیری نمود؟
برخی از داروها می‌توانند به بدن در حفظ یا ساخت استخوان کمک کنند. پزشکان اغلب این داروها را برای برخی افراد به ویژه خانم هایی که احتمال بیشتری برای ابتلا به پوکی یا شکستگی استخوان دارند ، تجویز می کنند .
برای اطلاع یافتن از این داروها و نحوه مصرف آن ها توصیه می شود با پزشک مشورت کنید .
در صورتی که یکی از استخوان های شما دچار شکستگی شد ، باید مطمئن شوید که پزشک از نظر ابتلا به پوکی استخوان شما را مورد ارزیابی قرار داده است.
درمان های پزشکی امروز می توانند از شکستگی بعدی استخوان جلوگیری کنند. داروهای جدیدی که در حال بررسی هستند ممکن است به استخوان سازی در افراد با توده استخوانی کم کمک کنند.