رادیولوژی چیست و چه کاربردی دارد؟

رادیولوژی یا علم تصویربرداری ، شاخه ای از پزشکی است که با انرژی تابشی در تشخیص و درمان بیماری ها سر و کار دارد.
رادیولوژی که همچنین به عنوان تصویربرداری تشخیصی نیز شناخته می شود، ابزاریست که پزشکان می توانند توسط آن ، آنچه را که در بدن اتفاق می‌افتد دیده و درک کنند .
قبل از ظهور رادیولوژی ، فقط با مرگ بیمار ، پزشکان می توانستند ارگان های داخلی را مورد بررسی قرار داد. پزشکان می توانستند خارج از بدن را معاینه کنند ، به اندام ها و بافت های داخلی گوش دهند و به خروجی های مختلف بدن نگاه کنند ، اما ساختارهای داخلی بیشتر پنهان بودند.
در رادیولوژی از اشعه استفاده شده و از تصاویر استفاده نمی‌شود . این نوع تصویر برداری مستقیما از اشعه یونی استفاده می کند.
به طور کلی می توان گفت رادیولوژی یک تخصص در پزشکی است که به تولید تصاویر داخلی بدن از طریق عوامل مختلف فیزیکی ، میدان مغناطیسی و غیره می پردازد و از این تصاویر برای تشخیص و در حد کمتری برای پیش آگاهی و درمان بیماری ها استفاده می کند.

هدف از رادیولوژی تشخیص مشکلات داخلی ، جلوگیری از ایجاد صدمه و درد است ، قبل از اینکه این بیماری خیلی جدی شود. زیرا پزشکان را قادر می‌سازد تا بیماری‌ها را سریع تر و دقیق تر تشخیص دهند .
این شاخه از پزشکی تخصصی از تجهیزات و طیف وسیعی از تکنیک ها برای گرفتن تصاویر از داخل بدن استفاده می کنند.
پزشک متخصص در زمینه رادیولوژی ، رادیولوژیست نامیده می شود . رادیولوژیست ها برای کمک به تشخیص و معالجه شرایط مختلف یا آسیب دیدگی ها را در تصاویری مانند تصاویر گرفته شده با اشعه ایکس تجزیه و تحلیل می کنند .
رادیولوژی پزشکی بر حسب این که از چه عاملی در آن استفاده می‌شود به دو رشته تخصصی بزرگ تقسیم می‌شود: یکی پزشکی هسته‌ای که اساس کار آنها روی مواد رادیواکتیو است و دیگری رادیولوژی که مبنای آن اشعه ایکس و ویژگیهای گوناگون آن است.
در این مقاله قصد داریم به معرفی و بررسی رادیولوژی و نقش آن در تشخیص و درمان بیماری ها بپردازیم .

 رادیولوژی از کجا آغاز شد؟

کشف اشعه ایکس توسط , ویلهلم کنراد رونتگن ، همزمان با آغاز Musculoskeletal Radiology بود. بطوریکه اولین رادیوگرافی از انسان ، از دست خانم Bertha ، همسر رونتگن ، در ۲۲ دسامبر ۱۸۹۵ بعمل آمد . رونتگن در اولین روز سال ۱۸۹۶ گزارشی از تحقیقات اولیه خود و اولین تصویر X-Ray به دانشگاه های اروپا فرستاد که باعث شور و هیجان خاصی شد . در ۱۳ ژانویه در یک نمایش اختصاصی و غیر رسمی ، دستاورد خود را به نمایش گذاشت.
بعد از اصرارهای زیاد از طرف دانشگاه ها ، رونتگن در ۲۳ ژانویه ۱۸۹۶ در سالن سخنرانی انستیتو فیزیک Wurzburg در همان ساختمانی که در ۱۸ نوامبر ۱۸۹۵ اشعه ایکس را کشف کرده بود در مورد کشف خود سخنرانی کرده و از دست پروفسور آناتومی آقای von Kolliken ، رادیوگرافی کرد که باعث شد پرفسور رونتگن را مورد تمجید و ستایش قرار بدهد و پیشــنهاد کــرد که پــدیـده جدید را اشعه رونتگن بنامند.
بــنابراین توسط تصویربرداری از دست با استفاده از اشعه ایکس، رشته تخصصی پزشکی رادیولوژی و زیر رشته تخصصی Musculoskeletal Radiology همزمان بوجود آمدند.

اساس کار رادیولوژی

شکل کلی دستگاه های رادیولوژی بسته به اینکه به چه منظوری (تشخیصی یا درمانی) ساخته شده باشند، فرق می‌کند. ولی بطور کلی در یک دستگاه رادیولوژی عمومی لامپ تولید کننده اشعه ایکس با بازویی به پایه‌ای که می‌تواند در مسیرهای مختلف حرکت کند وصل شده تا بتوان اشعه ایکس را بطور دلخواه در جهات متفاوت متمرکز نمود. در این دستگاهها گذشته از امکاناتی که برای پرتو درمانی و یا تابش پرتوها برای عکسبرداری ها فراهم شده است، گاهی وسایلی نیز برای رؤیت همزمان تصویر قسمتی از بدن که مورد تابش اشعه قرار گرفته ، استفاده می‌شود.
در رادیوگرافی با تنظیم شرایط الکتریکی تابش پرتو رنتگن و قرار دادن فیلمی در مسیر خروج پرتوها و در عین حال بکار بستن وسایل فرعی برای جمع و جور نمودن تابش می‌توان از حالات سلامت و یا مرضی قسمتی از بدن مدرک مطمئنی برای مطالعه در دست داشت. منظور از عکس یا رادیوگرافی ساده ، عکسی است که بدون کاربرد یک ماده خارجی به بدن گرفته می‌شود. در این روش ، تفکیک حدود اعضاء از یکدیگر مشکل خواهد بود. در رادیوگرافی با مواد کنتراست ، با وارد نمودن مواد خارجی به بدن که نسبت به بافت های نرم تراکم متفاوتی داشته باشند، رنگ یکنواخت آن قسمت را بهم زده و تمایز رنگها حاصل می‌شود.

با توجه به اینکه رادیولوژی با اهداف و منظور های متفاوتی انجام می شود شکل کلی دستگاه نیز بر اساس کارآیی آن متفاوت می باشد اما در حالت کلی در تمام آنها کامپیوتر وجود دارد که اشعه ایکس را تولید می کند و توسط پایه‌ای که به آن متصل است در جهت های مختلف حرکت می کند .همچنین وسایلی در کنار آنها استفاده می شود که می توان توسط آن ها آن قسمت از بدن را که مورد تابش اشعه ایکس قرار می گیرد مشاهده نمود.

کاربرد رادیولوژی

.معمولا اولین ارزیابی از بیمار ، رادیولوژی است . رادیولوژی می تواند اختلالات مختلفی را تشخیص دهد که شامل موارد زیر می باشند :
– آسیب شناسی هایی که باعث کمردرد می شوند به جز امکان تشخیص آسیب شناسی مکانیکی ستون فقرات
– تغییرات در شکل ستون فقرات که در آن رادیولوژی می‌تواند به طور دقیق تعداد درجه انحنا را مشخص کند .
– لغزش مهره کمر یا ستون فقرات مانند اسپیدیلولیستزیس و آرتروز
– عکس از ریه که در واقع شناسنامه سلامت فرد است.
– عکس های رنگی با کنتراست از مری ، معده ، کلیه و…
– بررسی های ساده و سریع از شکم ، مری ، معده ، روده ، کلیه ها ، لوزه سوم ،سنگ های کلیه و…
– تشخیص شکستگی ها که از بهترین روشهای تشخیصی است.
– عکس های رنگی با کنتراست

نکته قابل توجه این است که رادیولوژی معمولی اجازه تشخیص شکاف ها ، برآمدگی ها یا دیسک های فتق و فیبروز بعد از عمل را نمی دهد.

انواع رادیولوژی

این شاخه از پزشکی را می توان به چهار بخش گسترده تقسیم نمود که شامل رادیولوژی تشخیصی ، رادیولوژی مداخله ، انکولوژی رادیولوژی و فیزیک پزشکی می باشد.

1. رادیولوژی تشخیصی

رادیولوژی تشخیصی شامل رادیولوژی عمومی مغز و اعصاب ، اسکلتی عضلانی ، قفسه سینه ،شکمی ، کودکان و پستان می باشد و در مورد مشکلاتی که درون ساختار بدن برای فرد اتفاق افتاده است به پزشک اطلاعاتی داده و در تشخیص بیماری کمک می کند .
رادیولوژی تشخیصی خود شامل شاخه های مختلفی مانند سی تی اسکن ، ام آر آی ، MRA ، فلوروسکوپی ، ماموگرافی و سونوگرافی و همچنین پزشکی هسته ای می باشد .

2. رادیولوژی مداخله ای

رادیولوژی مداخله ای نوعی روش است که پزشکان از تصویربرداری پزشکی برای ارائه درمانی به افراد دارای شرایط غیر سرطانی استفاده می کنند.
به عنوان مثال ، رادیولوژیست مداخله ای می تواند از تصویربرداری پزشکی برای پشتیبانی از یک عمل جراحی استفاده کند.
به طوری که برای هدایت عمل از روش هایی استفاده می‌کنند که معمولاً با سوزن یا لوله های باریک به نام کاتر انجام می‌شود .
برخی از این روش ها برای فرایندهای کاملاً تشخیصی به عنوان مثال آنژیوگرافی انجام می‌شود . در حالی که برخی دیگر به عنوان بخشی از درمان های خاص مثال آنژیوپلاستی صورت می گیرد .
تصاویر راهنما به رادیولوژیست این امکان را می دهند تا ابزارها را از طریق بدن به سمت مناطقی که مورد معالجه قرار می‌گیرند ، هدایت کنند .
این روش با به حداقل رساندن آسیب جسمی بیمار ، میزان بهبودی را افزایش و زمان مدت بستری بعد از عمل را کاهش می دهد .
هدف از پاتولوژی مداخله تشخیص و یا درمان پاتولوژی ها با تکنیک حداقل تهاجمی می باشد.
این روش با استفاده از تکنیک های مختلف تصویربرداری به عنوان مثال اشعه ایکس ، سونوگرافی ، رزونانس مغناطیسی ، سی تی اسکن می‌تواند با هدایت ابزارهای کوچک مانند سوند و موارد مشابه از طریق رگ های خونی طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها را درمان کند .
از آنجا که فقط برش های کوچک پوستی ایجاد می شود ، خطرات آن کم بوده و زمان بهبودی معمولاً در مقایسه با سایر روش ها بسیار اندک است.

از دیگر موارد استفاده از رادیولوژی مداخله ای می توان موارد زیر را نام برد:

– نمونه برداری یا بیوپسی از پستان که تحت گاید سونوگرافی و یا استریوتاکسی انجام می‌شود.
– قراردادن کاتر وریدی
– آمبولیزاسیون کردن برای درمان سرطان ها
– کنترل کردن خونریزی توسط آمبولیزاسیون
– نمونه برداری از اندام هایی مانند ریه و تیروئید
– درمان سرطان ها
– مداوای کمردرد
– درمان مشکلاتی که مربوط به کبد و کلیه می باشد.

3. انکولوژی رادیولوژی

یک متخصص انکولوژیست از پرتونگاری برای معالجه سرطان استفاده می کند . این روش درمانی شامل استفاده از پرتودرمانی با انرژی بالا برای آسیب رساندن به سلول های سرطانی است که از گسترش بیشتر آنها جلوگیری می کند.
این روش همچنین می تواند به کاهش علائم کمک کند یا در برخی موارد ، بیماری را به طور کامل درمان کند.

4. فیزیک پزشکی

فیزیک دانان پزشکی از درک خود در مورد فیزیک برای کمک به تشخیص پزشکی استفاده می کنند.
به عنوان مثال ، آنها می توانند در مورد جنبه های فنی تصویربرداری پزشکی مشاوره دهند تا از امنیت بیماران و اثر بخشی نتایج اطمینان حاصل شود.
برخی از فیزیکدانان پزشکی نیز محقق هستند و در توسعه فناوری جدید پزشکی نقش دارند.
فیزیکدانان پزشکی دستگاه های بسیاری را توسعه داده اند که امروزه پزشکان معمولاً از آنها استفاده می کنند ، مانند تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی ( MRI ).

خطرات رادیولوژی و نکات ایمنی :

امواج پونیزه شده قدرت نفوذ و تخریب بالایی دارند که تابش مداوم و مکرر آن منجر به تخریب بافتهای سلولی می گردد . بنابراین عایق بندی کامل محل و استفاده از محافظ های سربی برای افراد الزامی است . همچنین با پیشرفت تکنولوژی ، رادیولوژی نیز دچار تحولاتی شد که از آن جمله ظهور رادیولوژی دیجیتال را باید نام برد .
در رادیولوژی دیجیتال مقدار دوز دریافتی اشعه و تکرار آن پایین بوده و تصاویر کیفیت بالاتری دارند بنابراین بیماران مدت زمان کمتری در معرض اشعه قرار می گیرند . همچنین تصاویر گرفته شده در رادیولوژی دیجیتال ، قابلیت آرشیو داشته که از تکرار عکسبرداری جلوگیری می کند