بیماری سل: علت، علائم ، تشخیص و درمان

بیماری سل یک بیماری عفونی است که توسط کمپلکس مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت یک سوم جمعیت جهان به مایکوباکتریوم آلوده هستند. در ۸۰ درصد موارد عفونت در دوران کودکی رخ می دهد ۲۰ درصد از جمعیت به شکل فعال به سل مبتلا هستند.

علت ایجاد بیماری سل

عامل اصلی بیماری سل مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (MBT) است . مایکوباکتریوم ها با ورود به محیط می توانند برای مدت زمان طولانی زنده بمانند . این باکتری ها در خلط خشک شده چند هفته، در خاک 6 ماه ، در آب بیش از یک سال و روی اشیای اطراف بیمار بیش از سه ماه زنده می مانند. آنها در برابر اسید ها و یاقلیاها و الکل ناپایدار بوده و به جوشیدن و قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید مقاوم هستند.
برای از بین بردن مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در مقایسه با سایر میکروارگانیسم ها به غلظت‌های بالاتر محلول های ضدعفونی کننده و زمان بیشتر برای قرار گرفتن در معرض این محلول مورد نیاز است . سل توسط قطرات هوا ، از طریق سیستم تنفسی، اندام های گوارشی و پوست منتقل می شود.

طبقه بندی انواع سل

چند نوع طبقه بندی برای بیماری سل وجود دارد که شامل موارد زیر می باشند:

طبقه بندی با توجه به فرم بالینی :

– سل ریوی
– سل خارج ریوی که در مفاصل و استخوان ها، سیستم عصبی، غدد لنفاوی محیطی، پوست، اندام های دستگاه تناسلی، سیستم ادراری، اندام های شکمی، اندام های بینایی و سایر اندام ها ایجاد می شود .
– سل عمومی

طبقه بندی از نظر دفع باکتری:

– با انتشار باکتری
– بدون جداسازی باکتری ها

طبقه بندی با توجه به ماهیت مقاومت به داروهای ضد سل:

– با حفظ حساسیت به MBT
– با تک مقاومت به یک دارو
– با پلی مقاومت به دو دارو اما نه به ایزونیازید و ریفامپیسین به طور همزمان
– با مقاومت دارویی متعدد به ایزونیازید و ریفامپیسین
– با مقاومت دارویی گسترده به ایزونیازید،ریفامپیسین، یکی از فلوروکینولون ها و یکی از داروهای ضد سل تزریقی
– با ثبات کامل

علائم سل فعال شامل چیست؟

ابتدا ممکن است هیچ نشانه ای از سل وجود نداشته باشد و با گذشت زمان علائم بدتر شوند . در موارد زیر می توان به این بیماری مشکوک شد:
– افزایش دمای بدن از ۳۷ به 2/37 درجه سانتیگراد
– افزایش تعریق شبانه
– هموپتیزی یا خونریزی از مجاری تنفسی
– کاهش وزن بی دلیل بیش از ۵ کیلوگرم در یک سال گذشته
– سرفه بیش از دو هفته
– درد قفسه سینه یا سایر اندام ها که درد شدید می شود.
– ضعف عمومی بدن
– تنگی نفس

موارد زیر نمونه هایی از تغییرات غیر اختصاصی است که در اشکال خارج ریوی سلول رخ می دهند:

– با سل ستون فقرات، درد و ضعف در پشت تدریج افزایش می یابد به خصوص در شب ضعف عضلانی ایجاد می شود، راه رفتن تغییر می کند و ستون فقرات خم می شود.
– با سل استخوان ها و مفاصل ، ناراحتی در ناحیه آسیب دیده به تدریج به درد مداوم تبدیل می شود ، درد در شب تشدید می شود و حرکت در مفاصل دشوار می گردد.
هنگامی که این روند در اندام های سیستم ادراری موضعی ایجاد می شود بیماران از ادرار مکرر و دردناک ، خون در ادرار و درد مزمن قسمت تحتانی شکم شکایت دارند.

نحوه تشخیص بیماری سل

تشخیص در دو مرحله انجام می شود که شامل تشخیص و تعیین حساسیت به شیمی درمانی است.
طرح تشخیصی شامل موارد زیر است:

– گرفتن شرح حال و سوابق بیمار
– معاینه بیمار
– تجویز روش های تصویربرداری مانند سونوگرافی، رادیوگرافی ، سی تی اسکن و ام آر آی
– تجویز روش های آزمایشگاهی مانند آزمایش های عمومی خون و ادرار ، تعیین گروه خونی و فاکتور، Rh آزمایش های تشخیص عفونتHIV ، سفلیس و هپاتیت B
– روش های ایمونولوژیک که شامل تست Mantoux ، Diaskintest و تست IGRA است.
– روش های باکتریوسکوپی و باکتریولوژیک (میکروسکوپ اسمیر و کشت محیط غذایی) می باشد.
– روش های جراحی
– مشاوره های تخصصی

تشخیص اولیه را می‌توان بر اساس شکایت بیمار ، علائم بالینی ، استفاده از تصویربرداری توسط اشعه ایکس و داده های ایمونولوژیکی بدون بررسی باکتریولوژی و بافت شناسی انجام داد.

درمان سل

هدف درمان از بین بردن تظاهرات بالینی، توقف دفع باکتری، عادی‌سازی تصویر اشعه ایکس و بازیابی ظرفیت کار است . درمان دارویی شامل رعایت روال روزانه، ویژگی های تغذیه ای ، درمان دارویی که شامل داروهای ضد سل پاتوژنیک و داروهای علامت دار می باشند.
در برخی موارد با بی اثر بودن یا ناتوانی در استفاده از داروهای شیمیایی می توان از مواردی مانند عمل جراحی نیز استفاده نمود.
درمان دارویی با در نظر گرفتن حساسیت دارویی مایکوباکتریوم تجویز می شود. داروهای شیمیایی به چند گروه تقسیم می شوند که شامل داروهای خط اول دوم و سوم میباشند.
ردیف اول برای سل با حساسیت کامل MBT استفاده می شود و شامل ایزونیازید، ریفامپیسین، پیرازین آمید، سیکلوسرین ، اتیونامید / تریزیدون، اسید آمینو سالسالیک است.
ردیف دوم به عنوان ذخیره، در غیاب حساسیتMBT به هر دارویی در خط اول استفاده می شود.
ردیف سوم داروها ضد سل نیست، اما برای درمان سل مجاز است.
رژیم درمانی ممکن است شامل شش دارو یا بیشتر باشد و مدت درمان از شش ماه تا دو سال است.
برای جلوگیری از مقاومت، طول درمان زیر باید رعایت شود:
– مصرف مداوم دارو
– انتخاب دوز مورد نیاز ماده فعال
– مدت زمان کافی درمان
– مصرف تمام داروهای موجود در رژیم درمانی