پزشکی هسته ای یکی از روش های تصویربرداری و تشخیصی است که در آن از مقادیر کمی ماده رادیو اکتیو برای تشخیص ، ارزیابی یا درمان انواع بیماری ها مانند سرطان ، بیماری‌های قلبی ، مشکلات دستگاه گوارش ، اختلالات غدد درون ریز یا عصبی و سایر ناهنجاری ها استفاده می شود.
این روش از آنجایی که می‌تواند فعالیت مولکولی را مشخص کند ، بنابراین پتانسیل آن را دارد که بیماری را در مراحل اولیه تشخیص دهد . همچنین می تواند نشان دهد که آیا بیمار به درمان پاسخ داده است یا خیر.
در این مقاله به معرفی و بررسی پزشکی هسته ای ، نحوه تشخیص بیماری ها توسط این روش و چگونگی انجام آن پرداخته ایم.
نحوه تشخیص بیماری ها توسط پزشکی هسته ای
در روش تصویربرداری توسط پزشکی هسته ای از مواد رادیو اکتیو به نام رادیوتراکرها برای کمک به پزشکان در تشخیص و ارزیابی شرایط پزشکی استفاده می شود .
رادیو تراکرها مولکول هایی هستند که قابلیت پیوند با مقدار کمی ماده رادیو اکتیو را داشته که می‌تواند در اسکن PET شناسایی شود .
رادیوتراکرها در تومورها یا مناطق ملتهب جمع می‌شوند و می‌توانند به پروتئین‌های خاص بدن متصل شوند .
متداولترین نوع رادیوتراکرها FDG یاF-18 fluorodeoxyglucose است که مولکولی شبیه به گلوکز می باشد .
سلول های سرطانی از نظر متابولیکی فعالیت بیشتری داشته و ممکن است گلوکز را با سرعت بالاتری جذب کنند که این میزان بالاتر را می توان در اسکن های PET مشاهده نمود.
این مسئله به پزشک این امکان را می دهد تا بیماری را قبل از اینکه در سایر آزمایشات تصویربرداری مشاهده شود شناسایی کند . FDG فقط یکی از رادیو ترانسورهای مورد استفاده یا در حال توسعه می باشد.
بسته به نوع معاینه رادیوتراکرها به صورت تزریق وریدی ، بلع یا بصورت گازاستنشاق می شوند و در ناحیه مورد بررسی جمع می شوند .
یک دوربین یا دستگاه تصویربرداری خاص انتشار رادیواکتیو را از رادیوتراکرها تشخیص می دهد. این دوربین یا دستگاه، تصاویر را تولید و اطلاعات ملکولی را فراهم می کند.
بسیاری از مراکز تصاویر پزشکی هسته ای را با توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی ( MRI ) برای تولید نماهای خاص سوار می کنند
این روش به پزشک این امکان را می‌دهد تا اطلاعات دو معاینه مختلف را روی یک تصویر مرتبط تفسیر کند که منجر به اطلاعات و تشخیص دقیق تر می‌انجامد.
توموگرافی رایانه‌ای با انتشار یک فوتون/ توموگرافی کامپیوتری (Spect/ CT) و توموگرافی انتشار پوزیترون/ توموگرافی کامپیوتری (CT /PET) می توانند هر دو آزمون را همزمان انجام دهند. PET/MRI یک فناوری تصویربرداری نوظهور است که در حال حاضر به طور جهانی در دسترس نمی باشد.
پزشکی هسته ای همچنین روش‌های درمانی مانند درمان ید رادیواکتیو (l-131) را ارائه می دهد که از مقادیر کمی ماده رادیو اکتیو برای درمان سرطان و سایر شرایط پزشکی موثر بر غده تیروئید و همچنین درمان های دیگر سرطان ها و شرایط پزشکی استفاده می کند.
بیماران لنفوم غیر هوچکین که به شیمی درمانی نمی دهند ممکن است تحت رادیوتراپی(RIT) قرار گیرند.
رادیو ایمونوتراپی (RIT) یک نوع درمان سرطان است که پرتو درمانی را با توانایی هدف گیری ایمنی درمانی ترکیب می‌کند. درمانی که تقلید از فعالیت سلولی در سیستم ایمنی بدن است.
کاربردهای معمول این روش چیست؟
پزشکان از روش‌های تصویربرداری پزشکی هسته‌ای برای تجسم ساختار و عملکرد اندام ، بافت ، استخوان و سیستم درون بدن استفاده می کنند.
در بزرگسالان پزشکی هسته ای در موارد زیر استفاده می شود :
• قلب
– تجسم جریان خون و عملکرد قلب (مانند اسکن پرفیوژن میوکارد)
– تشخیص بیماری عروق کرونر و میزان تنگی عروق کرونر
– ارزیابی آسیب قلبی در پی حمله قلبی
– ارزیابی گزینه های درمانی مانند جراحی بای پس قلب و آنژیوپلاستی
– تشخیص رد پیوند قلب
– ارزیابی عملکرد قلب قبل و بعد از شیمی درمانی
• ریه
– اسکن ریه ها برای مشکلات تنفسی و جریان خون
– ارزیابی عملکرد دیفرانسیل ریه برای احیای ریه جراحی
– تشخیص رد پیوند ریه
• استخوان
– ارزیابی استخوان ها از نظر شکستگی ، عفونت و آرتروز
– ارزیابی بیماری متاستاتیک استخوان
– ارزیابی مفاصل مصنوعی دردناک
– ارزیابی تومورهای استخوانی
– ارزیابی مکان های بیوپسی
• مغز
– بررسی ناهنجاری ها در مغز در بیماران با علایم یا اختلالات خاص مانند تشنج ، از دست دادن حافظه و اختلالات مشکوک در جریان خون
– تشخیص شروع اولیه اختلالات عصبی مانند بیماری آلزایمر
– این روش در برنامه‌ریزی جراحی کمک کرده و مناطقی از مغز که ممکن است باعث تشنج شوند را شناسایی می کند.
– بررسی ناهنجاری های موجود در ماده شیمیایی مغز که در کنترل حرکت در بیماران مشکوک به بیماری پارکینسون یا اختلالات حرکتی مربوطه نقش دارد.
– در صورتی که پزشک مشکوک به عود تومور مغزی باشد برای ارزیابی ، برنامه ریزی جراحی یا پرتو درمانی استفاده می کند.
• سیستم های دیگر
– التهاب یا عملکرد غیر طبیعی کیسه صفرا را شناسایی می کند.
– توانایی شناسایی خونریزی در روده را دارد.
– ارزیابی عوارض بعد از عمل جراحی کیسه صفرا
– ارزیابی تورم لنفاوی
– پیدا کردن عفونت
– اندازه گیری عملکرد تیروئید و تشخیص پرکار یا کم کار بودن تیروئید
– ارزیابی جریان مایع نخاعی و نشت احتمالی آن
پزشکی هسته ای در کودکان در چه مواردی استفاده می شود؟
– بررسی ناهنجاری های مری مانند ریفلاکس مری یا اختلالات حرکتی
– ارزیابی باز بودن مجاری اشک
– ارزیابی باز بودن شنت های بطنی در مغز
– ارزیابی بیماری مادرزادی قلب از نظر شنت و جریان خون ریوی
روش انجام کار چگونه است؟
این روش در بیماران به صورت سرپایی یا بستری در بیمارستان انجام می شود.
در صورت لزوم پرستار یا تکنسین از بیمار رگ گیری می کند ، سپس بیمار باید بر روی تخت معاینه دراز بکشد .
رادیو تراکرها به صورت وریدی تزریق شده ، بلعیده می شوند و یا به عنوان گاز استنشاق می شوند. با توجه به اینکه ممکن است از چند ثانیه تا چند روز طول بکشد تا رادیوتراکرها در بدن بیمار حرکت کند و در منطقه مورد مطالعه جمع شود ، در نتیجه تصویربرداری ممکن است بلافاصله بعد از دریافت رادیوتراکر یا حتی چند روز پس از آن انجام شود .
برای تصویر برداری ، دوربین یا اسکنر یک سری عکس از بیمار می گیرد . دوربین ممکن است به دور بیمار چرخیده و یا در یک موقعیت خاص ثابت بماند و از بیمار خواسته شود که موقعیت‌های بین تصاویر را تغییر دهد .
هنگامی که دوربین در حال ثبت تصاویر است ، بیمار باید کاملاً بدون حرکت بماند .
در برخی موارد دوربین ممکن است بسیار نزدیک به بدن بیمار حرکت کند که این امر برای دستیابی به بهترین کیفیت تصاویر لازم است.
در صورت استفاده از مبدل یا کاوشگر ، این وسیله کوچک دستی از ناحیه ای که مورد مطالعه در بدن است برای اندازه‌گیری میزان رادیواکتیویته عبور داده می‌شود.
برای انجام این روش در کودکان برای بی حرکت نگه داشتن آنها ممکن است نیاز به داروهای آرام بخش باشد.
هنگامی که تصویر برداری به پایان رسید ممکن است از بیمار خواسته شود صبر کند تا تکنسین تصاویر را بررسی کند و در صورتی که تصاویر بیشتری برای شفاف سازی و تجسم بهتره منطقه نیاز باشد ممکن است بیمار باز هم مورد تصویربرداری قرار گیرد.
پس از پایان یافتن تصویربرداری در صورتی که ماده رادیو اکتیو به صورت داخل وریدی تزریق شده باشد ، آنژیوکت از دست بیمار خارج می شود.
منبع : radiologyinfo