دیابت بی مزه یک وضعیت پاتولوژیک مرتبط با اختلال عملکرد هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز است و یک بیماری غدد درون ریز است که با ناتوانی کلیه ها در تمرکز ادرار و بازجذب آب همراه است که به دلیل فقدان یا کاهش ترشح هورمون آنتی دیورتیک وازوپرسین (دیابت بی مزه مرکزی ) یا مقاومت بدن ایجاد می شود.
به عبارت دیگر دیابت بی مزه یک سندرم بالینی است که به دلیل کاهش توانایی کلیه ها در نگه داشتن ادرار، همراه با کمبود هورمون ضد ادرار (دیابت بی مزه مرکزی) یا با نقض حساسیت لوله های کلیوی به اثر آن (دیابت بی مزه کلیه) ایجاد می شود.
یعنی در دیابت بی مزه حجم ادرار دفع شده به شدت افزایش می یابد. اگر یک بدن سالم در طول روز از حدود 2 لیتر مایع خلاص شود، با این بیماری حجم آن می تواند 10 برابر افزایش یابد. در عین حال، متابولیسم کربوهیدرات در بیماران مبتلا به دیابت بی مزه آسیب نمی بیند و سطح گلوکز طبیعی باقی می ماند.
علل ایجاد دیابت بی مزه
از جمله علل دیابت بی مزه می توان به تومورها و سایر آسیب شناسی های هیپوفیز و هیپوتالاموس، متاستاز تومورهای بدخیم در مغز، آسیب مغزی تروماتیک، آسیب شناسی کلیه، اختلال در درک هورمون وازوپرسین توسط سلول های هدف در کلیه ها و وراثت اشاره کرد.
مکانیسم ایجاد دیابت بی مزه مرکزی با کمبود وازوپرسین همراه است که منجر به نقض غلظت ادرار در سطح لوله های انتهایی نفرون می شود و در نتیجه حجم زیادی از ادرار با وزن مخصوص پایین و پلی دیپسی ایجاد می شود. اگر مصرف مایعات به شدت محدود باشد، کم آبی هیپراسمولار ایجاد می شود. مایع اضافی می تواند سندرم روده تحریک پذیر، افتادگی معده و سایر بیماری ها را تحریک کند.
دیابت بی مزه کلیه به دلیل نقص آنزیمی گیرنده یا با پایین بودن آناتومیک نفرون ایجاد می شود.
از جمله عوامل اصلی و غیرمستقیم که می توانند باعث ایجاد بیماری شوند عبارتند از:
– استعداد ارثی
– تومور یا فرآیند التهابی در ساختار مغز که بر غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس تأثیر می گذارد.
– آسیب سر.
– عواقب سیفلیس یا سارکوئیدوز
– عوارض بعد از جراحی مغز
– بیماری های کلیوی
– عدم تعادل پتاسیم و کلسیم در خون
– وجود تومور در قفسه سینه و ریه
– کم خونی
– مصرف داروهایی که بر عملکرد کلیه تأثیر می گذارد
– پلی کیستیک
– علائم نقض متابولیسم پروتئین
علائم دیابت بی مزه
بیماران مبتلا به این بیماری از تکرر ادرار و تشنگی شدید شکایت دارند. به دلیل کم آبی بدن، خشکی پوست و غشاهای مخاطی، کاهش وزن ناگهانی، افزایش خستگی، تحریک پذیری، سردرد و حالت تهوع ایجاد می شود. همچنین از جمله علائم دیابت بی مزه می توان به تب، بی اشتهایی، کاهش وزن و اختلال در عملکرد دستگاه گوارش اشاره کرد. در زنان، نقض چرخه قاعدگی ، در مردان – کاهش قدرت، در کودکان – تاخیر در رشد جنسی و فیزیکی ممکن است ایجاد شود .
علائمی که نباید آنها را نادیده گرفت شامل موارد زیر می باشند:
علائم دیابت بی مزه بسیار روشن است و در اصل غیرممکن است که متوجه آنها نشوید. تظاهرات اصلی تشنگی بیش از حد و حجم بسیار زیاد ادرار است. در موارد شدید، کلیه‌ها می‌توانند روزانه تا 16 لیتر ادرار رقیق و «آب‌دار» را حذف کنند. برای حذف این مقدار مایع، باید ده ها بار در روز و به احتمال زیاد چندین بار در شب به توالت بروید. گاهی اوقات این بیماری با علائم اضافی همراه می شود که نباید نادیده گرفته شوند . این علائم عبارتند از:
– بی قراری و تحریک پذیری (که با توجه به نیاز مداوم به ادرار کردن تعجب آور نیست)
– شب ادراری
– دمای بالای بدن
نحوه تشخیص این بیماری
تشخیص اولیه را می توان بر اساس شرح حال و شکایات مشخص بیمار مبنی بر تشنگی مداوم و افزایش میزان ادرار دفع شده انجام داد. برای تایید این فرضیه، بیمار برای آزمایش ادرار و خون فرستاده می شود . در تجزیه و تحلیل اولین مورد در دیابت بی مزه، تغییرات در تراکم و پارامترهای اسمزی، افزایش غلظت وازوپرسین را می توان ردیابی کرد. همچنین افزایش سدیم در خون وجود دارد. برای روشن شدن علت آسیب شناسی و ارتباط آن با غده هیپوفیز و هیپوتالاموس مغز پزشک ممکن است ام آر آی از مغز را تجویز کند.
درمان دیابت بی مزه
جهت درمان بستگی به علائم بیمار و ماهیت بیماری زمینه ای که بیمار داشته و باعث ایجاد دیابت شده است موارد زیر انجام می گیرد :
– از بین بردن علت آسیب شناسی ، حذف تومور، بهبود آسیب مغزی و غیره از اهمیت اولیه برخوردار است.
– مصرف داروهایی که به عادی سازی تعادل آب و کاهش خروجی ادرار کمک می کنند.
– رژیمی که با کاهش میزان پروتئین و مقدار پایدار چربی و کربوهیدرات، بار کلیه ها را کاهش می دهد.
در کنار تجویز دارو برای درمان دیابت بی مزه، سبک زندگی اهمیت دارد که اول از همه، باید در جهت جلوگیری از کم آبی بدن، یعنی مصرف مایعات کافی باشد. پزشک محاسبه می کند که برای جلوگیری از نقض تعادل آب چقدر آب باید بنوشید .